Kỳ 2: Chiến dịch Tây Nguyên - Đòn chiến lược mở đầu

Vì sao Tây Nguyên là hướng mở đầu?

Tại sao chọn Tây Nguyên mà không phải là địa bàn nào khác là nơi mở màn “đòn chiến lược then chốt” của cuộc Tổng tiến và nổi dậy Xuân 1975 đã là câu hỏi được rất nhiều nhà nghiên cứu đặt ra khi nhắc về chiến dịch Tây Nguyên.

Một trong những đáp án cho câu hỏi này được đưa ra qua hồi tưởng của Trung tướng, Anh hùng LLVT nhân dân Nguyễn Quốc Thước, nguyên Tham mưu trưởng Chiến dịch Tây Nguyên. Theo Tham mưu trưởng, Tây Nguyên là địa bàn chiến lược rất quan trọng, có tính cơ động rất cao. Làm chủ Tây Nguyên ta có thể phát triển xuống đồng bằng Khu 5, thực hành chia cắt chiến lược, nhất là có thể phát triển xuống hướng chiến lược rất quan trọng là miền Đông Nam Bộ. Bản thân quân địch, bởi tầm quan trọng của Tây Nguyên nên đã cho đặt đại bản doanh tại đây những sư đoàn, lữ đoàn tinh nhuệ nhất với mục tiêu khống chế khu vực Trung Đông Dương, giữ thế cho chiến trường Trung Trung Bộ, nối với chiến trường Trị Thiên ở phía Bắc và chiến trường Nam Trung Bộ ở phía Nam, cùng với chiến trường Trung, Hạ Lào và Đông Bắc Campuchia.

Cố Thượng tướng, Giáo sư Hoàng Minh Thảo, nguyên Tư lệnh mặt trận Tây Nguyên thì  lý giải: Tây Nguyên là một địa bàn rộng lớn, có dung lượng chiến trường lớn. Dễ tác chiến hiệp đồng binh chủng, lại gần đường vận tải chiến lược Hồ Chí Minh. Tây Nguyên lại là nơi địch yếu, nguyên tắc chọn hướng chiến lược, thứ nhất là lừa địch yếu, nơi hiểm yếu và đạt được 2 yêu cầu, yêu cầu thứ 1 dễ phá thế chiến lược yêu cầu, thứ 2 dễ phát triển chiến lược.

Đại tướng Văn Tiến Dũng điện báo tin chiến thắng Tây Nguyên tháng 3-1975. Ảnh: TL

Có một chi tiết rất lý thú mà sau này được chính Đại tướng Võ Nguyên Giáp kể lại là ngay từ năm 1973, khi ra Bắc họp, tướng Hoàng Minh Thảo đã đề nghị với ông về việc đánh Buôn Ma Thuột. “Trong buổi làm việc, anh Hoàng Minh Thảo với nhãn quan một nhà nghiên cứu khoa học quân sự đã nêu ý kiến: Khi đã chọn hướng chiến lược là Tây Nguyên thì trước hết nên đánh Buôn Ma Thuột, vì đây là thị xã lớn nhất, là nơi hiểm yếu và cũng là nơi sơ hở nhất. Khó khăn phải vượt qua để tiến công trên hướng này là thiếu đường hành quân và thiếu nước. Tôi rất tán thành. Sau này ý kiến đó của ông được Bộ Chính trị, Bộ Quốc phòng, Bộ Tổng Tham mưu đồng tình chấp nhận” - Đại tướng Võ Nguyên Giáp cho biết.

Về phần mình, Đại tướng Võ Nguyên Giáp từng khẳng định: “Ai chiếm được Tây Nguyên sẽ làm chủ Việt Nam và Đông Dương”. Theo đại tướng, Tây Nguyên là nóc nhà Đông Dương – là vùng đất có vị trí chiến lược quan trọng trong quân sự. Chiếm được Tây Nguyên sẽ cắt đôi thế phòng thủ hiện tại của quân đội Sài Gòn ở miền Nam.

Bởi những căn cứ đó, ngày 18/12/1974, trong lúc Chiến dịch Đường 14 - Phước Long được triển khai và đang trên đà thắng lợi, Bộ Chính trị họp đợt hai tại “Nhà con rồng” Bộ Quốc phòng, quyết định: Chọn hướng tiến công chính Tây Nguyên, mục tiêu then chốt là Buôn Ma Thuột để mở màn cho cuộc tiến công chiến lược năm 1975.

Ngày 9/1/1975, Thường trực Quân ủy Trung ương họp quán triệt và tổ chức thực hiện Nghị quyết Bộ Chính trị về Chiến dịch Tây Nguyên. Tại hội nghị, chiến dịch Tây Nguyên chính thức được quyết định mở với mật danh “Chiến dịch 275”. Để tăng cường sức mạnh cho chiến trường Tây Nguyên, quyết tâm cao độ cho chiến thắng, đầu tháng 1/1975, Bộ Thống soái tối cao đã quyết định cử Đại tướng Văn Tiến Dũng, Ủy viên Bộ Chính trị, Tổng Tham mưu trưởng Quân đội nhân dân Việt Nam vào chiến trường Tây Nguyên, trực tiếp chỉ đạo Chiến dịch A75 (Mật danh Chiến dịch Nam Tây Nguyên). Ngày 5/2/1975, Đại tướng Văn Tiến Dũng thay mặt Quân ủy Trung ương công bố quyết định thành lập Bộ Chiến dịch Tây Nguyên bao gồm các đồng chí: Trung tướng Hoàng Minh Thảo, Tư lệnh; Đại tá Đặng Vũ Hiệp, Chính ủy.

“Trói địch lại mà diệt”, nghi binh lừa địch, Tây Nguyên thắng lợi giòn giã

Lựa chọn địa bàn Tây Nguyên đã là một bước đi sáng suốt chiến lược, thì việc lập phương án tác chiến cho chiến dịch này cũng là một sự kì công, thao lược không kém.

Sau khi nghiên cứu tình hình, từ ngày 17-19/2/1975, Đại tướng Văn Tiến Dũng họp bàn phương án tác chiến với Bộ tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên. Ngày 25/2/1975, Đại tướng Văn Tiến Dũng phê chuẩn quyết tâm chiến đấu của Bộ tư lệnh Mặt trận Tây Nguyên. Trong các ý kiến chỉ đạo, Đại tướng Văn Tiến Dũng đặc biệt nhấn mạnh việc bảo đảm yếu tố bất ngờ.

Đại tướng Văn Tiến Dũng chỉ rõ: “Đánh địch bằng cách và vào lúc mà địch không thể nào nghĩ tới, hết sức bất ngờ là nguy hiểm vô cùng cho chúng. Ta phải bằng mọi biện pháp, mọi hình thức tập trung suy nghĩ, ra sức giữ bí mật bất ngờ để tranh thủ đánh theo phương án địch chưa tăng cường lực lượng... Trong những ngày tới phải tiếp tục làm cho địch vẫn yên trí hướng tiến công chính của ta là Kon Tum, Pleiku. Vấn đề thời cơ là ở chỗ này. Phải đẩy mạnh hoạt động sắp tới ở Kon Tum và Pleiku để củng cố thêm sai lầm của địch”.

Phương án tác chiến được báo cáo về Tổng hành dinh và được nhất trí thông qua với ý kiến chỉ đạo: “Mạnh bạo giải quyết Buôn Ma Thuột trước nếu địch ở đây tương đối sơ hở, ta có điều kiện giành thắng lợi bất ngờ, tiêu diệt địch, tiếp đó nhanh chóng phát triển thắng lợi”. Tổng hành dinh lưu ý thêm rằng, “cần tranh thủ bất ngờ cao độ, bảo đảm trận đầu thắng giòn giã, có kế hoạch phát triển thắng lợi kịp thời”.

Quán triệt ý kiến chỉ đạo của Tổng hành dinh, trước khi chiến dịch mở màn, Đại tướng Văn Tiến Dũng chỉ đạo các đơn vị nghi binh đánh mạnh nhằm làm cho đối phương lún sâu vào những nhận định sai lầm. Bên cạnh đó, với phương châm và tư tưởng chỉ đạo tác chiến của chiến dịch là “mạnh bạo, chắc thắng, chủ động, cơ động linh hoạt, bí mật, bất ngờ”, Đảng ủy và Bộ tư lệnh Chiến dịch đề ra phương án tác chiến là phải bố trí lực lượng hình thành thế trận gọng kìm “trói địch lại mà diệt” - một thế trận hoàn toàn chủ động để tiến công đánh địch chắc thắng, quyết thắng, đánh địch bằng mưu kế, đánh địch bằng thế và lực.

Đoàn xe vận tải 238 vận chuyển hàng hóa cho chiến dịch Tây Nguyên. Ảnh: TL

Ngày 4/3, bộ đội ta chính thức nổ súng mở Chiến dịch Tây Nguyên. Từ ngày 4 - 9/3, quân ta đánh cắt giao thông trên các đường số 19, 21, cô lập Tây Nguyên với vùng duyên hải miền Trung, chia cắt đường số 14 để cô lập hai khu vực Bắc Tây Nguyên với Nam Tây Nguyên; tiến công lần lượt đánh chiếm quận lỵ Thuần Mẫn (ngày 8/3), Đức Lập (ngày 9/3), cô lập triệt để Buôn Ma Thuột.

Thừa thắng, trong 2 ngày 10 và 11/3, quân ta tiến công thị xã Buôn Ma Thuột, đánh thắng trận then chốt thứ nhất của chiến dịch. Tiếp đó, từ ngày 14 - 18/3, ta đập tan cuộc phản kích của Sư đoàn 23 trong trận Nông Trại - Chư Cúc, thực hiện thắng lợi trận then chốt thứ hai.

Bị thất bại nhanh chóng và nặng nề, trước tình huống không còn lực lượng cơ động ứng cứu, ngụy quyền Sài Gòn buộc phải ra lệnh rút bỏ Bắc Tây Nguyên để bảo toàn lực lượng còn lại của Quân đoàn 2. Ta tung Sư đoàn 320 vào truy kích, tập kích tập đoàn địch rút chạy trên đường 7, giành thắng lợi trong trận then chốt thứ ba…

Đến ngày 24/3/1975, chiến dịch Tây Nguyên kết thúc thắng lợi. Kết quả, ta tiêu diệt và làm tan rã Quân đoàn 2 thuộc Quân khu 2 ngụy quân Sài Gòn, giải phóng 5 tỉnh Kon Tum, Gia Lai, Đắk Lắk, Phú Bổn, Quảng Đức và một số tỉnh Trung Bộ.

Thắng lợi của Chiến dịch Tây Nguyên đã làm chuyển hóa thế trận tiến công chiến lược, tạo điều kiện và thời cơ để đẩy nhanh cuộc kháng chiến “một ngày bằng hai mươi năm” tới những bước chuyển biến căn bản và giành thắng lợi hoàn toàn trong 55 ngày đêm Tổng tiến công và nổi dậy mùa Xuân năm 1975.

Hà Anh