Thể chế vướng ở đâu, gỡ ở đó!

Đồng hành với Chính phủ, tháo gỡ khó khăn từ “gốc”

Từ đầu nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV đến nay, Quốc hội trải qua 8 kỳ họp bất thường, tương đương với số kỳ họp thường lệ. Theo nhìn nhận của các Đại biểu Quốc hội, con số này cho thấy các kỳ họp bất thường đang trở thành hoạt động bình thường của Quốc hội. Tại các kỳ họp bất thường, nhiều nội dung “quan trọng, cấp bách, không thể trì hoãn” đã được xem xét, cho ý kiến, thông qua.

Điển hình là Kỳ họp bất thường lần thứ 5 (diễn ra vào tháng 1/2024), Quốc hội đã xem xét, thông qua 4 nội dung, trong đó có dự án Luật Đất đai (sửa đổi) - dự án luật khó nhất, phức tạp nhất. Đây được xem như hoàn thành một trong những nhiệm vụ lập pháp quan trọng hàng đầu của nhiệm kỳ Quốc hội khóa XV. Bởi lẽ, đây là dự án luật có ý nghĩa và tầm quan trọng đặc biệt trong đời sống chính trị, kinh tế - xã hội, quốc phòng, an ninh; có tác động sâu rộng đến các tầng lớp nhân dân và cộng đồng doanh nghiệp. Dự án luật có ý nghĩa quan trọng không chỉ đối với năm 2024 và cả nhiệm kỳ, mà còn có ý nghĩa căn cơ, lâu dài.

Đây là minh chứng rõ nét cho sự linh hoạt, trách nhiệm của Quốc hội - một Quốc hội không ngại “sáng đèn” vì đất nước, vì nhân dân, bám sát đời sống và các nhiệm vụ chính trị của đất nước để xem xét, giải quyết những nội dung “không thể trì hoãn”.

Tại hội nghị Ban Cán sự đảng Chính phủ với Đảng đoàn Quốc hội, diễn ra vào trung tuần tháng 10/2024, để chuẩn bị cho Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, Thủ tướng Phạm Minh Chính nhấn mạnh: Chính phủ và Quốc hội đã phối hợp chặt chẽ để giải quyết các công việc, nhất là tháo gỡ khó khăn cho phát triển kinh tế - xã hội. Nhấn mạnh tình hình biến đổi nhanh thì phải phản ứng chính sách, ứng xử kịp thời, Thủ tướng nhất trí cao với quan điểm của Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn là “thể chế vướng mắc ở đâu thì tháo gỡ ở đó, trách nhiệm ở cấp nào thì cấp đó giải quyết”.

Nói về “tháo gỡ những điểm nghẽn, nút thắt về thể chế”, cụ thể là thông qua cách thức tổ chức và kết quả Kỳ họp thứ 8, Quốc hội Khóa XV, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ: Kế thừa, phát huy những ưu điểm, bài học kinh nghiệm của các nhiệm kỳ Quốc hội trước đây; lắng nghe ý kiến của các chuyên gia, nhà quản lý, của doanh nghiệp, các tầng lớp Nhân dân, đặc biệt là qua thực tiễn hoạt động, Quốc hội, Ủy ban Thường vụ Quốc hội đã có những đổi mới ngay từ khâu chuẩn bị cho Kỳ họp thứ 8, đặc biệt là sự đổi mới sâu sắc về tư duy và phương thức tiến hành công tác lập pháp. Theo đó, các luật phải ngắn gọn, rõ ràng, chỉ quy định những vấn đề thuộc thẩm quyền của Quốc hội, tạo điều kiện thuận lợi, giao quyền chủ động, linh hoạt cho Chính phủ trong quá trình tổ chức thực hiện luật.

Việc Quốc hội vừa thông qua chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam là minh chứng rõ ràng cho tư duy đổi mới trong phát triển hạ tầng quốc gia, không tiếp cận đơn lẻ, cục bộ mà được hoạch định trên góc nhìn tổng thể, kết hợp hài hòa giữa các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường.

“Đây không chỉ là một công trình giao thông mà còn là biểu tượng của khát vọng, tinh thần đổi mới và hành động quyết liệt, sẵn sàng vượt qua thách thức đề mở ra cơ hội lớn cho đất nước”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ.

Việc xây dựng và trình Quốc hội thông qua dự thảo Luật Đầu tư công (sửa đổi), Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 4 luật trong lĩnh vực đầu tư; Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của 9 luật trong lĩnh vực tài chính, ngân sách... là ví dụ điển hình cho việc xây dựng luật theo hướng chuyển tư duy quản lý sang khơi thông nguồn lực với tinh thần đột phá, cải cách, phân cấp, phân quyền theo phương châm “địa phương quyết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm”, Trung ương Đảng, Quốc hội, Chính phủ giữ vai trò kiến tạo, tăng cường hoàn thiện thể chế và kiểm tra, giám sát; bảo đảm rõ người, rõ việc, rõ trách nhiệm, rõ kết quả; cắt giảm, đơn giản hóa thủ tục hành chính, tránh tạo cơ chế “xin - cho”; lấy người dân, doanh nghiệp làm trung tâm, chủ thể…

Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV là kỳ họp có khối lượng công việc lớn nhất từ đầu nhiệm kỳ đến nay, với 18 luật, 21 nghị quyết (trong đó có 4 nghị quyết quy phạm pháp luật) được thông qua và 10 dự án luật được thảo luận, tất cả vì sự phát triển kinh tế - xã hội và đời sống nhân dân. Tinh thần “chỉ bàn làm, không bàn lùi” được nêu tại Hội nghị Trung ương 10 đã tạo động lực mạnh mẽ để các cơ quan của Quốc hội và Chính phủ hợp tác chặt chẽ, giải quyết nhanh chóng những vấn đề bức thiết.

Quyết tâm bứt phá cho tương lai đất nước

Trong năm 2024 – 2025, cả nước tập trung sức bứt phá để phấn đấu hoàn thành tốt nhất các mục tiêu, chỉ tiêu, nhiệm vụ của Đại hội XIII, tạo bước chuyển biến mạnh mẽ để bước vào năm 2026, tiến tới Đại hội XIV của Đảng, đưa nước ta bước vào một giai đoạn mới, một kỷ nguyên phát triển của dân tộc Việt Nam.

Chủ động, đổi mới, sáng tạo, tích cực và “dũng cảm” là những “từ khoá” về hoạt động Quốc hội nhiệm kỳ khóa XV, đặc biệt là trong năm 2024 mà Đại biểu Quốc hội Quản Minh Cường (đoàn Đồng Nai) nhấn mạnh khi nói về hoạt động lập pháp của Quốc hội. Qua mỗi kỳ họp, tinh thần “tiếp tục đổi mới và luôn tự hoàn thiện” được Quốc hội đề cao để ngày càng đáp ứng tốt hơn yêu cầu của thực tiễn và sự kỳ vọng của cử tri, nhân dân.

Tại các kỳ họp, Quốc hội đã linh hoạt điều chỉnh, bổ sung nội dung chương trình kỳ họp, nhưng vẫn bảo đảm chất lượng và kết thúc thời gian kỳ họp như dự kiến.

Đặc biệt, khi thực tiễn cuộc sống đòi hỏi, Ủy ban Thường vụ Quốc hội, Chủ tịch Quốc hội báo cáo ngay cấp có thẩm quyền, giao cho bộ, ngành, cơ quan chức năng xây dựng luật, nghị quyết của Quốc hội. “Có nhiều dự án luật rất mới, phù hợp với xu thế phát triển toàn cầu, mang lại lợi ích thiết thực cho người dân và doanh nghiệp như: Luật Dữ liệu, Luật Công nghiệp công nghệ số… Qua đó, thể hiện tinh thần trách nhiệm rất cao của Quốc hội”, Đại biểu Quản Minh Cường nói.

Theo vị Trưởng đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Đồng Nai, sự đổi mới này còn thể hiện ở chỗ, Quốc hội không ngại tiếp tục sửa đổi các luật, điều luật mới ban hành để phù hợp với thực tiễn. Có thể nói, Quốc hội luôn bám sát cuộc sống, tháo gỡ khó khăn, vướng mắc, khắc phục điểm nghẽn, điều chỉnh các mặt của đời sống kinh tế - xã hội bảo đảm quyền con người và phục vụ phát triển đất nước, phục vụ nhân dân.

Sự phối hợp nhịp nhàng giữa Chính phủ và Quốc hội trong việc rà soát, sửa đổi các chính sách, luật pháp cũng đã góp phần thúc đẩy giải ngân vốn đầu tư trực tiếp nước ngoài (FDI) đạt hơn 17 tỷ USD chỉ trong 9 tháng đầu năm 2024, bất chấp bối cảnh kinh tế toàn cầu sụt giảm…

Đặc biệt, việc Quốc hội vừa thông qua chủ trương đầu tư Dự án đường sắt tốc độ cao trên trục Bắc - Nam là minh chứng rõ ràng cho tư duy đổi mới trong phát triển hạ tầng quốc gia, không tiếp cận đơn lẻ, cục bộ mà được hoạch định trên góc nhìn tổng thể, kết hợp hài hòa giữa các mục tiêu kinh tế, xã hội và môi trường. “Đây không chỉ là một công trình giao thông mà còn là biểu tượng của khát vọng, tinh thần đổi mới và hành động quyết liệt, sẵn sàng vượt qua thách thức đề mở ra cơ hội lớn cho đất nước”, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn nêu rõ.

Đổi mới tư duy xây dựng pháp luật

Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định cho biết, đổi mới tư duy xây dựng pháp luật là vấn đề mà Đảng và Nhà nước đã quan tâm từ lâu; trong những năm qua, công tác xây dựng pháp luật đã có một bước tiến rất dài, hệ thống pháp luật cơ bản, đồng bộ, hoàn thiện và đóng góp rất tích cực vào sự phát triển kinh tế - xã hội. Bước sang một giai đoạn mới, với tư duy mới thì vấn đề tư duy xây dựng pháp luật cần phải có đổi mới có tính bứt phá.

“Nghị quyết Đại hội XIII của Đảng đã nêu rõ là tiếp tục xây dựng, hoàn thiện chiến lược xây dựng pháp luật đồng bộ với tổ chức thi hành pháp luật. Trung ương Đảng đã ra Nghị quyết số 27 ngày 9/11/2022 về Tiếp tục xây dựng và hoàn thiện nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam trong giai đoạn mới và trong nghị quyết này có rất nhiều tư tưởng mới về đổi mới xây dựng pháp luật. Đây là chỉ đạo của Đảng, của Trung ương, và đây là yêu cầu phát triển đất nước, yêu cầu phát triển dân tộc trong giai đoạn mới. Đổi mới xây dựng pháp luật gắn với đổi mới thi hành pháp luật”, Phó Chủ tịch Quốc hội Nguyễn Khắc Định nêu rõ.

Tổng Bí thư Tô Lâm cũng đã nhấn mạnh: Là cơ quan thực hiện quyền lập pháp, Quốc hội cần đóng vai trò chủ đạo, có các giải pháp bảo đảm hệ thống pháp luật được ban hành đáp ứng được các yêu cầu của Nhà nước pháp quyền xã hội chủ nghĩa Việt Nam. Quan điểm này được Tổng Bí thư tái khẳng định và làm rõ trong bài phát biểu tại phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV: Trong 3 điểm nghẽn lớn nhất hiện nay là thể chế, hạ tầng và nhân lực thì thể chế là “điểm nghẽn của điểm nghẽn”.

Tổng Bí thư đề nghị Quốc hội đổi mới mạnh mẽ công tác lập pháp. Trong đó, chuyển đổi tư duy xây dựng pháp luật theo hướng vừa đảm bảo yêu cầu quản lý nhà nước, vừa khuyến khích sáng tạo, giải phóng toàn bộ sức sản xuất, khơi thông mọi nguồn lực để phát triển, tư duy quản lý không cứng nhắc, dứt khoát từ bỏ tư duy “không quản được thì cấm”…

Chia sẻ bên lề Quốc hội, Đại biểu Quốc hội Nguyễn Văn Mạnh (đoàn Vĩnh Phúc) nhìn nhận: “Tôi đồng tình cao với quan điểm chỉ đạo của đồng chí Tổng Bí thư Tô Lâm. Quan điểm này rất kịp thời, phù hợp với thực tiễn hiện nay. Như chúng ta đã biết, thời gian vừa qua, có những bất cập, chồng chéo giữa các quy định pháp luật với nhau. Đây là “điểm nghẽn” mà đồng chí Tổng Bí thư có nói trong phiên khai mạc Kỳ họp thứ 8, “thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn”, cho nên việc khai thông thể chế chính là khai thông nguồn lực quan trọng nhất để phát triển kinh tế - xã hội mà chúng ta đang vướng phải, kể cả Trung ương và địa phương. Đây là giải pháp rất quan trọng.

Đặc biệt, trong Kỳ họp thứ 8, Quốc hội tiến hành xem xét, thông qua 2 dự án luật mà sửa nhiều luật liên quan trực tiếp đến những khó khăn, vướng mắc chồng chéo hiện nay. Tôi tin rằng, khi 2 luật này được thông qua sẽ tháo gỡ được một số “điểm nghẽn”, để đất nước ta tiếp tục phát triển kinh tế - xã hội mạnh hơn nữa trong thời gian tới”.

Quán triệt quan điểm chỉ đạo của người đứng đầu Đảng ta về trọng trách rất lớn đặt lên vai của Quốc hội, ngay trong thời gian diễn ra Kỳ họp thứ 8 vừa qua, Chủ tịch Quốc hội Trần Thanh Mẫn cũng đã có “thư” gửi các Đại biểu Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội về đổi mới tư duy xây dựng pháp luật. “Chúng ta vận dụng tư duy trên, quan điểm trên vào ngay các dự án Luật trình Quốc hội tại Kỳ họp lần này để xem xét, điều chỉnh là các luật, những nội dung còn ý kiến khác nhau, chưa đạt sự đồng thuận thì phải tiếp tục nghiên cứu, rà soát, tổng kết thực tiễn rồi mới sửa đổi”, Chủ tịch Quốc hội chia sẻ tại phiên thảo luận tổ.

Sự “bứt phá” trong công tác xây dựng pháp luật là trách nhiệm của cả hệ thống chính trị nhưng trọng trách rất lớn đặt lên vai của Quốc hội, các cơ quan của Quốc hội, các vị Đại biểu Quốc hội và của Chính phủ. Muốn tháo gỡ được điểm nghẽn thể chế rõ ràng cần từ hai cơ quan làm ra thể chế là Quốc hội và Chính phủ.

Theo Đại biểu Quốc hội Hà Sỹ Đồng (đoàn Quảng Trị), tại Kỳ họp thứ 8, Quốc hội khóa XV, một cụm từ được nhắc đến rất nhiều từ phiên khai mạc cho đến các phiên thảo luận, đó là cụm từ “thể chế là điểm nghẽn của điểm nghẽn”. Quốc hội đã và đang bàn rất nhiều đề xuất từ Chính phủ nhằm tháo gỡ khó khăn, vướng mắc về thể chế. “Tuy nhiên, theo tôi, để gỡ được điểm nghẽn thể chế thì rất cần nhân lực, mà nhân lực thực sự cũng đang bị nghẽn... Tôi đề nghị nên đột phá từ chính khâu này thì mới có thể “gỡ” được những điểm nghẽn đang cản trở sự phát triển của đất nước”, Đại biểu Hà Sỹ Đồng nêu quan điểm.

Không chỉ tập trung vào việc ban hành luật, Quốc hội còn đề cao trách nhiệm trong việc giám sát, đánh giá hiệu quả các chính sách để kịp thời điều chỉnh. Đại biểu Hà Sỹ Đồng nhấn mạnh: “Cần có cơ chế kiểm điểm rõ trách nhiệm của tổ chức, cá nhân trong việc ban hành văn bản không phù hợp thực tế, cản trở phát triển”.

Bên cạnh đó, để đáp ứng yêu cầu đổi mới, thay đổi tư duy lập pháp trong kỷ nguyên mới của dân tộc, hạt nhân của Quốc hội là các Đại biểu Quốc hội cũng cần phải được nâng cao chất lượng, đủ phẩm chất, năng lực, trình độ, tầm nhìn trong thảo luận và quyết định chính sách pháp luật.

Theo Tiến sĩ Nguyễn Thị Việt Nga, Phó Trưởng Đoàn chuyên trách Đoàn Đại biểu Quốc hội tỉnh Hải Dương: Đại biểu Quốc hội chuyên trách đóng vai trò quan trọng, nòng cốt, đồng thời là một trong những nhân tố quan trọng trong đổi mới hoạt động của Quốc hội và các cơ quan của Quốc hội. Tuy nhiên, tỷ lệ Đại biểu Quốc hội chuyên trách hiện nay vẫn chưa đạt con số “ít nhất 40%” được đề ra tại Luật sửa đổi, bổ sung một số điều của Luật Tổ chức Quốc hội năm 2020.

Đại biểu Nguyễn Thị Việt Nga lý giải, điều này xuất phát từ nhiều nguyên nhân, nhưng chủ yếu liên quan đến cơ cấu, tiêu chuẩn của mỗi Đại biểu. Việc yêu cầu nhiều cơ cấu, tiêu chuẩn trên một Đại biểu dẫn đến việc lựa chọn những người để giới thiệu ứng cử dự kiến là Đại biểu Quốc hội chuyên trách sẽ bị hạn chế. Bên cạnh đó, nếu như chỉ quá tập trung vào cơ cấu, tỷ lệ Đại biểu Quốc hội hoạt động chuyên trách mà không chú trọng tới chất lượng của Đại biểu chuyên trách thì vẫn sẽ không đảm bảo được yêu cầu đặt ra.

“Tỷ lệ Đại biểu chuyên trách cao phải song song cùng với chất lượng Đại biểu chuyên trách cao. Có như vậy, hoạt động của Quốc hội nói chung và của Đại biểu Quốc hội chuyên trách nói riêng mới thực sự chuyên nghiệp và hiệu quả”, Tiến sĩ Nguyễn Thị Việt Nga nói.

Có thể nói, “Thể chế vướng ở đâu, gỡ ở đó” không chỉ là phương châm mà đã trở thành hành động thực tiễn quyết liệt của Quốc hội khóa XV, đặc biệt là trong năm 2024. Năm 2025, đất nước sẽ kỷ niệm những sự kiện trọng đại như 80 năm Quốc khánh, 95 năm thành lập Đảng - đó là dấu mốc quan trọng để Việt Nam khẳng định tầm vóc mới. Quốc hội, với những cải cách mạnh mẽ, đang tạo nền tảng pháp lý và thể chế vững chắc, mở đường cho những bước tiến mới trong các lĩnh vực của đất nước – vì một Việt Nam thịnh vượng trong kỷ nguyên mới.

Nguyễn Hường